Basisbehoefte aan een plek

Dit artikel verscheen in de Basics 1-2017

Veel adoptiegezinnen gaan op zogenaamde 'rootsreis'... Op reis naar het land van herkomst van hun kind(eren), op zoek naar plaatsen waar hun kind ooit een eigen plek had, en naar mensen die een bijzondere plek innemen in de geschiedenis van hun kind.

Diepe sporen in de volwassenheid

Bij het lezen van het artikel van Van Attekum over de lichaamsgerichte psychotherapie van therapeut Pesso moest ik hier aan denken. Volgens Pesso zijn er vijf basisbehoeften die voor elk mens gelden, elementaire behoeften waaraan zo veel als mogelijk voldaan moet zijn om een stevig fundament te vormen van waaruit een mens zich kan ontwikkelen tot een psychisch gezond mens. Om uit te groeien tot een volwassene die problemen aan kan, die zichzelf kan reguleren en kalmeren, die het aan kan om relaties aan te gaan met anderen. Als er iets in de basis misgaat kan dit diepe sporen nalaten in de volwassenheid. Deze basisbehoeften zijn belangrijk bij de vorming van de persoonlijkheid in ontwikkeling en blijven dit gedurende de rest van het leven.

Pesso onderscheidt de basisbehoefte aan plaats, voeding, steun, bescherming en begrenzing, en drie stadia in het tegemoetkomen van die basisbehoeften. Allereerst gaat het bij een jong kind om een lijfelijke vervulling, ouders geven het kind te eten, beschermen en begrenzen het baby'tje. Bij een ouder kind gaat het meer om een symbolisch invullen ervan, het kind krijgt een plaats in het hart, ouders voeden het zelfvertrouwen van hun kind, ondersteunen en beschermen. En daardoor heeft het als volwassene tenslotte de zorg van ouders verinnerlijkt. Dan kan het met zelfvertrouwen in het levenstaan, zorg dragen voor zichzelf, en heeft hij of zij een innerlijk gevoel van plaats. Als het kind echter niet kreeg wat het nodig had, blijft het erin volwassenheid naar zoeken, dit beïnvloedt de wijze waarop iemand naar zichzelf kijkt en ook naar anderen.

Niet welkom

Met name bij de basisbehoefte aan plaats wil ik in dit artikel stil staan. Voor veel van de kinderen onder behandeling bij Basic Trust is het daar al vroeg mis gegaan. De allereerste plek van elk mens is immers de baarmoeder. Voor veel van deze kinderen is dit niet de veilige plek geweest die het had moeten zijn. Mogelijk waren ze in de baarmoeder al niet welkom, omdat de zwangerschap er niet had moeten zijn, omdat de moeder in moeilijke omstandigheden was vanwege de zwangerschap. Of misschien kon de moeder vanwege ziekte of verslaving niet om gaan met een zwangerschap.

En was er na de geboorte een plek voor het baby'tje om zich te hechten aan afgestemde en betrouwbare verzorgers? Was er plaats in liefdevolle armen, mocht het kind zich verwarmen aan een moederlijf, was er plek in haar blikveld, zodat het kind zich gekoesterd en veilig kon voelen? Voor het kunnen bouwen van een stevig fundament moet een kind lijfelijk hebben gevoeld dat het plek in mocht nemen in een liefdevolle omgeving, door liefhebbende anderen omringd. Als het kind zich basaal niet welkom heeft gevoeld bij de eerste kennismaking met de wereld, zal het moeite houden om zich ergens thuis te voelen. Dan is er de kans dat dit kind levenslang moeite houdt met het zich verbinden, met ergens wortel schieten.

Ontworteling

Het is ook van belang dat het kind een plek heeft in de sociale omgeving. Voor kinderen die geadopteerd of in pleegzorg zijn, en ook kinderen die hebben moeten vluchten, is het de realiteit dat er sprake is geweest van 'ontworteling'. Dan moet veel geïnvesteerd worden in het opnieuw kunnen wortelen, in de hoop dat de wortels niet dusdanig doorgesneden en beschadigd zijn dat dit niet meer gaat. Maar denkt u ook eens aan de basisbehoefte aan plek wanneer u met uw kind op rootsreis gaat. Een reis naar het land van herkomst kan allerlei gevoelens oproepen, zowel positief als negatief. Wanneer uw kind ervaart dat het warm welkom wordt geheten in het kindertehuis van zijn vroege babytijd, als medewerksters van toen nog weten wie het kind was of, nog mooier, dat zijn of haar biologische familie erg blij is met het weerzien, dan is dat helend en corrigerend. Helaas zijn er ook andere ervaringen. Als het kind ervaart dat er nog steeds geen plek is, dat het vergeten is, dat de plek die het als baby innam niet meer te vinden is. Alsof het er nooit is geweest. Uw kind kan tijdens de rootsreis in het land van herkomst ook ervaren dat het ondanks een voor Nederlandse begrippen 'Colombiaans uiterlijk' of 'Chinees karakter' zich toch misschien wel meer Nederlands voelt dan vooraf gedacht. Dat kan een ingewikkeld en pijnlijk gevoel zijn, want waar is dan zijn plek?

Zorgen voor een betere afloop

Het goede nieuws is dat het wankele fundament, door onvervulde basisbehoeften in de baby- en kindertijd, vaak hersteld kan worden. Misschien niet helemaal, maar wel deels of grotendeels. Er kan alsnog gerouwd worden om gemis, er kunnen alsnog correctieve ervaringen opgedaan worden in mooie relaties, gemiste kansen kunnen worden ingehaald. Vaak kan dit niet meer letterlijk, maar wel lijfelijk en symbolisch. Met volwassenen wordt in psychotherapie vaak gewerkt met 'imaginatie en rescripting', een techniek waarin een situatie opnieuw beleefd wordt maar dan met een gezondere/betere afloop, met een imaginaire vervulling van essentiële onderliggende behoeften. Bij Basic Trust werken we vaak met het zogenaamde 'claimverhaal' uit de verhalenmethode. Dan mogen kind en ouders alsnog ervaren hoe het geweest had moeten zijn. Een bijzondere en helende methode. In een afgestemde, op basisbehoeften gerichte opvoeding leert uw kind in het dagelijks leven dat het een plek heeft, een plek in uw hart, naast u en bij u in uw gezin, in uw familie. Uw kind heeft daarin mogelijk meer bevestiging nodig dan wanneer u vanaf het eerste moment aanwezig was geweest. U mag uw kind veel en vaak latenweten wat zijn plek is: bij u!

Renée Uittenbogaard

Attekum, van M. (2012). AandenLijve. Amsterdam: Pearson