Laag zelfbeeld en complimenten

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 3-2013

Veel ouders proberen met complimenten hun kinderen een beter gevoel over zichzelf te geven. Eerder stond een artikel over 'positief opvoeden', waarin het geven van complimenten besproken werd. Daarbij werd aanbevolen om niet het intellect ('wat ben jij een slimme meid') of het resultaat ('wat kan jij lief spelen') te benoemen, maar de inspanning ('knap dat je het blijft proberen'). Een compliment dus gericht op bepaald concreet gedrag, dat eerst benoemd wordt. Recent wetenschappelijk onderzoek van ontwikkelingspsycholoog Eddie Brummelman (Universiteit Utrecht) bevestigde dat het inderdaad veel uitmaakt welk soort complimenten je geeft. Hij maakt onderscheid tussen persoonsgerichte complimenten en gedragsgerichte complimenten. Een persoonsgericht compliment is: 'Wat ben jij goed', een gedragsgericht compliment is: 'Wat heb je dat goed gedaan'. Uit het onderzoek blijkt, dat persoonsgerichte complimenten averechts kunnen werken bij kinderen met een lage zelfwaardering. Voor onveilig gehechte kinderen, kinderen dus met weinig basisvertrouwen, is dit een belangrijke conclusie.

Lage zelfwaardering en complimenten

Als kinderen een lage zelfwaardering hebben, zijn ouders intuïtief geneigd tegengas te geven door hen bij herhaling te bevestigen dat zij wel goed zijn. Zij geven dan persoonsgerichte complimenten, in de hoop dat de zelfwaardering toeneemt. De kans is echter groot, dat zij het tegenovergestelde bereiken. Hoe komt dat? In de eerste plaats wordt de aandacht van het kind door persoonsgerichte complimenten sterker op het 'zelf' gefocust en als het dan tegen een mislukking aanloopt, zal het kind dat interpreteren als een mislukking van zichzelf ('Ik ben niet slim genoeg') in plaats van het tekortschieten van gedrag ('Ik moet dit nog leren en mag dus best een foutje maken'). In de tweede plaats kan bij het kind de gedachte postvatten, dat het als persoon alleen van waarde is, als het succes heeft. Als een kind bijeen mislukking concludeert dat het als persoon niet goed is, ervaart het schaamte en voelt het zich waardeloos - juist het omgekeerde van wat de ouders met hun complimentjes probeerden te bereiken. Als u dit als ouder ziet bij uw kind is het verleidelijk om vervolgens nog meer persoonsgerichte complimenten te geven, waarmee een neerwaartse spiraal ontstaat en het kind alleen maar negatiever over zichzelf gaat denken.

Het onderzoek

Het hierboven genoemde onderzoek bestond uit twee deelonderzoeken. In het eerste werd aangetoond, dat ouders inderdaad meer persoonsgerichte complimenten geven aan kinderen met een laag zelfbeeld dan aan kinderen met voldoende zelfvertrouwen. In het tweede onderzoek speelden kinderen met een lage zelfwaardering en andere kinderen samen een spel. Na afloop van dit spel kregen zij een persoonsgericht, of een gedragsgericht, of geen compliment. Daarna speelden zij het spel opnieuw. Voor en na het spel werd gemeten hoe erg de kinderen zich schaamden (hoe stom, slecht of onhandig ze zich voelden) als zij een fout maakten. Duidelijk bleek, dat degenen uit de groep van kinderen met een lage zelfwaardering die een persoonsgericht compliment hadden gekregen, sterke schaamte voelden als het niet goedging. Voor gedragsgerichte complimenten gold dat niet.

Basisvertrouwen

In de vroege jeugd van een kind wordt de basis gelegd voor zijn zelfbeeld en zelfvertrouwen. Als een kind opgroeit in een veilige, stabiele omgeving, waarin zijn ouders voldoende afstemmen op zijn behoeften en voorspelbaar zijn in hun gedrag, dan groeit het basisvertrouwen; het vertrouwen in het eigen kunnen, én in de beschikbaarheid van de verzorgende volwassenen. Als opvoeders onvoldoende beschikbaar konden zijn, om welke reden dan ook, dan gaat dit vaak ten koste van zijn vertrouwen in zichzelf en de ander. Het kan dan te weinig of juist te veel van zichzelf gaan verwachten. Zelfwaardering wordt dan een beladen onderwerp.

Complimenten?!

Enkele overwegingen:

• Het is goed om aandacht te hebben voor wat uw kind bezighoudt, zijn gedachten en gevoelens te benoemen, en hier regelmatig even de tijd voor te nemen. Uw kind ervaart daardoor dat hij belangrijk voor u is en het laat hem tevens stilstaan bij zichzelf. Dit werkt met name positief voor zijn zelfbeeld. Een compliment blijkt dan vaak niet eens nodig.

• Geeft u regelmatig een compliment aan uw kind, omdat u vindt dat het te negatief of te bescheiden over zichzelf denkt, dan geeft u wellicht vaak persoonsgerichte complimenten. Het is dan goed om uw complimenten juist te richten op het concrete gedag van uw kind. U zult waarschijnlijk beiden kunnen genieten van het zonnetje dat begint te schijnen!

Lyda Plooy

Bron: Brummelman, E., Thomaes, S., Overbeek, G., Orobio de Castro, B., Van Den Hout, M. A., & Bushman, B. J. (2014). On feeding those hungry for praise: Person praise backfires in children with low self-esteem. Journal of Experimental Psychology: General, 143, 9.