Lichaamssignalen

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 3-2019

Basisvertrouwen is: vertrouwen in jezelf en in anderen. Dat is waar we ons met de Basic Trustmethode op richten, zodat het kind, vanuit dat basisvertrouwen, de wereld kan ontdekken en zich kan ontwikkelen. Dat vertrouwen in de ander gaat in eerste instantie om de relatie met de verzorgende opvoeder en breidt zich daarna uit naar andere personen zoals de oppas, leerkrachten en vrienden. Bij de ontwikkeling van het vertrouwen in jezelf speelt het kennen van je eigen lichaam en de signalen die het afgeeft een belangrijke rol.

Zintuigen

Via onze zintuigen geeft het lichaam informatie over wat we voelen. Onze zintuigen zorgen voor prettige of minder prettige sensaties, zoals warmte en kou, harde en zachte geluiden, aanrakingen, smaak enzovoort. Al in de baarmoeder leert een baby de zintuigen te gebruiken en pasgeborenen kunnen al snel verschillende geluiden, smaken, geuren, aanblikken en aanrakingen van elkaar onderscheiden.

Al die signalen komen via de zintuigen binnen in het centraal zenuwstelsel waar een 'actie' wordt voorbereid en uitgevoerd die afgestemd is op de zintuiglijke ervaring. Zo zal een te hete fles met voeding worden afgeweerd of wendt het baby'tje zich in de richting van de zachte stem van de moeder. Deze samenwerking tussen zintuigen en centraal zenuwstelsel is essentieel voor de ontwikkeling van de motoriek. Zuigelingen reageren voornamelijk op de stemmen en gezichten van mensen. Doordat opvoeders passende woorden geven aan de reacties en gevoelens van hun kind, gaat het kind deze gevoelens herkennen en daar taal aan verbinden. Hiermee helpt de opvoeder een koppeling aan te brengen tussen het voelen en het denken van het kind. Basic Trust Basics Wanneer je als kind de signalen van je eigen lichaam herkent, weet wat je wel of niet prettig vindt, weet wat je kunt en wat je nodig hebt, dan weet je ook wie je bent. Het vergroot het gevoel van eigenwaarde, van vertrouwen in jezelf en in anderen. Dit deel van het basisvertrouwen verruimt de mogelijkheden om je te gaan ontwikkelen op verschillende ontwikkelingsgebieden.

Bij getraumatiseerde kinderen of kinderen die een moeizame start hebben gehad en geen sterk lichaamsbewustzijn hebben ontwikkeld, kan het zijn dat er weinig verbinding is tussen het denken en voelen. De lichaamssignalen worden nog onvoldoende herkend en zij kunnen moeilijker omgaan met de gevolgen van stress. Ze worden door deze gevoelens overspoeld en zijn niet in staat zichzelf te reguleren en te kalmeren. Hiervoor hebben zij de hulp van voor hen belangrijke volwassenen nodig die deze gevoelens benoemen en erkennen en troost bieden. Dit is een essentieel onderdeel van de Basic Trustmethode.

Lichaamsgerichte therapie

Naast de specifiek op hechting gerichte video feedback behandeling wordt lichaamsgerichte therapie ingezet bij het behandelen van (vroegkinderlijk) trauma. Veel van de symptomen van getraumatiseerde kinderen zijn somatisch (lichamelijk) van aard; de herinneringen waar nog geen woorden voor waren zijn lijfelijk opgeslagen. Daarom is er naast aandacht voor de cognitieve en emotionele elementen van trauma, ook aandacht voor de fysiologische kant. Het is belangrijk om stil te staan bij de manieren waarop traumatische ervaringen in het lichaam worden vastgehouden. In eerdere Basic Trust Basics hebt u kunnen lezen over het vergroten van het basisvertrouwen door middel van spel en lichaamsgerichte oefeningen, onder andere gebaseerd op Sherborne en Theraplay. Daarnaast kunnen ook mindfulness-oefeningen worden ingezet. Mindfulness betekent: bewust en met aandacht aanwezig zijn in het moment. Vanuit een open en vriendelijke houding willen begrijpen wat er aan de hand is. Zonder te oordelen, dingen te negeren of meegesleept te worden in de drukte van alledag ben je in het hier en nu en kun je de gevoelens die je hebt herkennen en benoemen. Mindfulness is het ervaren van de zon op je huid, de irritatie voelen in je lijf, vrolijkheid én narigheid ervaren op het moment dat die er zijn. En dit alles zonder er iets mee te hoeven doen, te moeten reageren of te laten merken wat je ervan vindt. Het is belangrijk om als opvoeder met een open, onbevooroordeelde blik je kinderen te zien zoals ze werkelijk zijn en niet zoals jij of anderen verwachten dat ze zouden moeten zijn. Wanneer opvoeders zonder waardeoordeel de gevoelens van hun kind benoemen, draagt dit bij aan een basis van vertrouwen; het geeft kinderen meer ik-besef, het gevoel dat ze mogen zijn wie ze zijn en dat alle gevoelens die zij zelf ervaren, er mogen zijn. Dit helpt bij het reguleren van emoties.

Mindful eten, een oefening om thuis te doen

Pak een chipje en bekijk het goed van alle kanten. Voordat je het opeet, merk je op wat er om je heen in de kamer gebeurt en welke emoties en gedachten je hebt. Let nu op je ademhaling als je een paar keer in- en uitademt. Bedenk welke weg het chipje heeft afgelegd van de aardappelplant naar jouw hand. Voel je dankbaar dat je 'm zo mag opeten. Leg het chipje plat in je hand. Hoe voelt het aan? Houd het bij je neus; hoe ruikt het? Houd het bij je oor; kun je iets horen? Als je het tussen je vingers heen en weer beweegt, hoor je dan iets? Stop het chipje in je mond zonder erop te kauwen. Sluit je ogen en houd het chipje tussen je tanden, maar bijt er nog niet op en merk op hoe dat voelt. Merk op of er speeksel in je mond is. Bijt vervolgens op het chipje en let erop hoe het smaakt. Kauw er langzaam op en als je merkt dat je wordt afgeleid door gedachten, wacht dan even en richt je weer op het chipje in je mond. Slik het tenslotte door. Wees je bewust dat het chipje nu in je lichaam zit. Je kunt hierop allerlei variaties bedenken zoals het eten van iets warms, iets kouds of iets wat zacht in je mond aanvoelt. Hiermee kan het kind oefenen hoe iets voelt in zijn mond, prettig of niet prettig, warm of koud enzovoort. Welke gedachte is er op dat moment? Belangrijk is om alle reacties er te laten zijn; niets is goed of fout. Het is zoals het is!

Monika Rommers en Sigrid de Winkel