Opvoeden met een kalm brein

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 2-2015

Opvoeden is hard werken, en zeker in uitdagende opvoedingssituaties cijferen ouders zich vaker weg. Ze lijken zich vooral in dienst te stellen van het kind dat veel aandacht opeist en bepalend is in zijn of haar gedrag.

Soms passen opvoeders zich zo ver aan, en leven zo mee met het kind, dat zij geen eigen leven meer lijken te hebben. Ze maken zich haast ondergeschikt aan het kind en de spanningen van het kind worden hun eigen spanningen. Andere opvoeders hebben veel strijd met het kind, voelen zich regelmatig politieagent en raken gefrustreerd en boos. Een opvoeder kan in deze situaties soms te weinig afstand creëren ten opzichte van het kind en raakt daardoor zelf bovenmatig gestrest. In beide situaties is de opvoeder niet langer een stabiele en rustige opvoeder. Het komt er op neer dat het kind het gedrag van de opvoeder bepaalt, en daarmee feitelijk de leiding heeft.

Idealiter

Een kind met onvoldoende basisvertrouwen heeft soms schokkende gebeurtenissen of situaties meegemaakt en raakt snel van slag. Het reageert vaak met emotioneel jong gedrag. Het kind raakt overweldigd door zijn emoties en weet niet meer hoe te handelen. Juist een kind met verminderd basisvertrouwen heeft op zo ́n moment een opvoeder nodig die zelf rustig kan blijven en het kind kan helpen bij de boosheid, angst of teleurstelling die het ervaart. Idealiter reageert deze opvoeder zelf met een 'kalm brein', dat wil zeggen dat de opvoeder de eigen emoties kan hanteren en rustig en goed nadenkend kan reageren op het kind. Een opvoeder met een kalm brein kan emotioneel neutraal reageren wanneer het moet, en stevig en directief zijn. En kan soms even uit de situatie stappen als dat helpend is. In alle gevallen heeft deze opvoeder zelf de leiding.

Tijd voor jezelf met hulp

Voor opvoeders van deze kinderen is dit vaak ook een kwestie van ́lange adem ́. Bij een kind met een beschadigd of verminderd basis vertrouwen duurt het meestal langer voordat de ontwikkeling tot rustiger en stabieler gedrag leidt. Dat betekent dat het belangrijk is dat opvoeders een goed eigen 'stressmanagement' hebben. Dat houdt onder meer in dat een opvoeder bij zichzelf herkent wanneer hij op de tenen loopt en ook weet wat hij of zij kan doen om zichzelf weer bij te sturen. En natuurlijk zullen weinig opvoeders volledig aan het hiervoor geschetste ideaalbeeld kunnen voldoen. Wat kan helpen om toch een heel eind te komen is om als opvoeder ook tijd voor jezelf te nemen ende partner of iemand uit het netwerk te vragen om daarbij te helpen.

Gas- en rempedaal

Verschillende systemen in ons brein helpen ons om onszelf goed aan testuren. Het ene systeem geeft gas op momenten dat we aan de slagmoeten, andere systemen stappen op de rem als we even moeten nadenken voordat we wat doen. Veel (opvoed)stress zorgt voor een overbelasting van onze systemen en zorgt ervoor dat die aansturing mindergoed verloopt. We krijgen minder controle over ons 'gas- en rempedaal', we raken over onze toeren, en dit gaat vervolgens ten koste van de positieve aansturing van ons kind. Een mooie metafoor die hier van toepassing is, is die van de moederzebra die met haar jong staat te grazen. Zodra de moeder angst of gevaar voelt, vlucht zij. Het jong voelt de angst van moeder en vlucht met haar mee. In deze situatie is dat helpend en zinvol, anders zou het jong mogelijk zelf niet overleven. In opvoedingssituaties voelt een kind de gemoedstoestand van de opvoeder ook aan en reageert daar vervolgens weer op. Deze 'opstapeling' zorgt voor escalatie. Wanneer een kind zelf angstig is (N.B. bij boosheid is er ook vaak sprake van onderliggende angst) zorgt daarentegen een kalme zebraouder, die rustig mee rent, stevig blijft staan, en in de nabijheid van het jong wacht, voor rust, regulatie en kalmering.

Tips

Ter afsluiting enkele tips en adviezen om goed voor uzelf te zorgen:

• Natuurlijk kost het opvoeden van kinderen veel tijd. Het kan lijken alsof het uw hele leven in beslag neemt. Maar u kunt proberen ook aan uw eigen behoeftes aandacht te besteden. Wat vond u vroeger leuk, maar ontbreekt nu de tijd voor? Hoe kunt u dat weer oppakken? Denk ook aan activiteiten los van de kinderen.

• U kunt wekelijks met uzelf een afspraak maken om een activiteit te ondernemen waar u blij van wordt.

• Steun van vrienden of familie is essentieel. Niet per se om even de zorg voor uw kind over te nemen, maar soms is het juist helpend als iemand even de was wil strijken of de boodschappen doen.

• Met uw partner kunt u afspraken maken om elkaar in moeilijke situaties af te lossen, en bij toerbeurt bepaalde taken te doen.

• Dagelijks aan het eind van de dag drie dingen bedenken waar u die dag blij/dankbaar van werd, of waar u tevreden over bent, helpt om u beter te voelen.

• Aan uw lijf of uw gedrag kunt u merken wanneer de spanning toeneemt. Juist dan is het aan te raden iets te doen ter ontspanning ,zoals sporten, wandelen, meditatie, mindfulness, creatieve hobby's, etc. Er is vast iets dat bij u past.

Wanneer u goed voor uzelf zorgt, zult u ervaren dat u rustiger en geduldiger kunt blijven als uw kind u nodig heeft. U krijgt daarmee ook nog eens een beter gevoel over u zelf als opvoeder.

Caroline Visser