Pikler-pedagogiek

Dit artikel verscheen eerder in de Basics 4-2012

'Praten over respect voor jonge kinderen is makkelijk, maar doen is wat anders. Bijna gedachteloos tillen we peuters op om hen ergens anders weer neer te zetten. Met de beste bedoelingen en een vriendelijke glimlach spelen we de baas over kleine kinderen.' (Citaat Elly Singer)

De ideale opvoeder-kind relatie is gebaseerd op positieve goed afgestemde interactie. De basic trustmethode zorgt voor een bewuste toepassing van die positieve interactie met name bij kinderen waarbij het basisvertrouwen onvoldoende is ontwikkeld. Maar ook Emmi Pikler, een Hongaarse, ontwikkelde een dergelijke methodiek voor de verzorgsters in een kindertehuis met zwaar verwaarloosde kinderen. Er valt een aantal dingen op wanneer je beelden ziet van opvoeders die werken volgens de principes van Emmi Pikler. Dat begint al met de rust waarmee kind en opvoeder samen bezig zijn. Het kind is actief en onderzoekend, het werkt goed mee als het verzorgd wordt en er is minder sprake van verzet of moeilijke momenten. De opvoeder neemt de tijd en spreekt veel tegen het kind. Daarnaast valt op dat de opvoeder meebeweegt met de houding of bewegingen van het kind en deze houding niet probeert te veranderen. Wanneer een kind gaat staan tijdens het verschonen, wordt dit opgemerkt, mee bewogen en gaan de handelingen gericht op het verschonen pas weer verder wanneer het kind zijn aandacht daarop richt. Verder valt op dat naast de intensieve contactmomenten tijdens het eten of verschonen er ook momenten zijn waarop het kind even met rust gelaten wordt in een uitdagende speelomgeving. De opvoeder grijpt amper in. De concentratie en aandacht van de kinderen zijn opvallend goed te noemen.

De kern van Pikler's visie is gebaseerd op twee belangrijke uitgangspunten.

1. Een zuigeling kan vanaf zijn geboorte al communiceren en leren. Wanneer het kind iets zelf kan, krijgt het meer zelfvertrouwen. ouders worden uitgedaagd om de autonomie van het kind tot bloei te laten komen. Ze doen dit door een veilige omgeving te creëren waarin het kind uit eigen initiatief actief kan bewegen en spelen. Een kind dat de kans krijgt in zijn eigen tempo te leren bewegen, onderzoeken en spelen, leert beter zitten, staan, spreken en denken dan een kind dat gestimuleerd of geholpen wordt in zijn ontwikkeling.

2. Daarnaast ziet Emmi Pikler de verzorgingsactiviteiten als de intensieve interactiemomenten, waarbij goed op het non-verbale gedrag en het lijfje van de baby/peuter gelet wordt. Ouders doen alles (voeding, verschonen) volledig in contact met de baby/peuter, en houden daarbij het tempo van het kind aan.

Voor ouders van zuigelingen, maar ook van oudere kinderen is het erg inspirerend om eens wat van de methode van Emmi Pikler toe te passen. Het zorgt voor momenten van gerichte intensieve aandacht voor uw kind. Hierdoor kan het zich op een ander moment beter zelf vermaken en de aandacht richten op het (bewegings)spel waar het aan toe is. Daarnaast zorgt de methode voor rust bij deopvoeder. De ouder houdt zich daarbij minder bezig met de stimulering van de ontwikkeling, maar richt zich vooral op het hier en nu. Welke initiatieven neemt het kind nu en hoe kan ik ze opmerken en er bij stilstaan? Het kind wordt een actieve deelnemer in de interactie en ervaart vertrouwen van de ouder. Dit vergroot zijn gevoel van autonomie en zelfvertrouwen. Daarnaast vraagt het van de ouder kritisch te kijken naar de speelomgeving van het kind en het kind daarin meer los te laten.

Tips voor tijdens verzorgmomenten:

1. Ga respectvol om met uw kind door te 'overleggen' met uw kind. Dit doet u door alles wat er gaat gebeuren aan het kind te vertellen. U benoemt de handelingen die gaan komen. Bijvoorbeeld dat u de luier gaat verschonen, of dat u het kind gaat oppakken.

2. Benoem alles wat u het kind ziet doen. Bijvoorbeeld dat het kind zucht of gaapt. of dat het kind even afgeleid is door iets 'je ziet een vogel vliegen'.

3. Pas uw tempo aan. Wees u bewust dat wij volwassenen de neiging hebben te snel te gaan en daardoor het kind over te stimuleren.

4. Wacht regelmatig af om te kijken welk initiatief uw kind neemt. Merk dat op en doe er iets mee. Bijvoorbeeld wanneer u het kind voorbereidt op het weer aandoen van zijn broek, kijkt u of hij een been uitstrekt om mee te helpen. Doe dat been dan het eerst in de broekspijp.

Tips voor speel- en beweegmomenten:

1. Kijk of de speelruimte voldoende aangepast is aan de behoefte aan veiligheid en de behoefte tot ontdekken. Het mooiste is dat het kind de beschikking heeft over verschillende voorwerpen die qua vorm, grootte, kleur en symbolische waarde zijn uitgekozen, en passend zijn bij zijn leeftijd. Kijk voor inspiratie op Youtube-filmpjes over Emmi Pikler. Daar kunt u zien dat er breder gekeken wordt dan ons standaard speelgoed uit de winkel. Ideaal speelgoed voor een kleine baby is bijvoorbeeld een boerenzakdoek.

2. Laat het kind vrij bewegen naar eigen interesse en eigen behoefte om te bewegen en bezig te zijn, zonder dat een volwassene ingrijpt om hem aan te moedigen of hem een andere bezigheid voor testellen dan hij zelf heeft uitgekozen.

3. Laat het kind alleen spelen, maar blijf in de buurt. Er is sprake vaneen band op afstand; ouder en kind hebben af en toe oog contactof wisselen woordjes of geluiden uit. De ouder houdt een bepaalde afstand en laat het kind vrij in zijn omgeving.

4. Kinderen hebben een grote drang tot klimmen. Kijk of u in de speelomgeving iets kunt toevoegen waarbij het kind kan klimmen. Een schuin blok of een opstapje kan al veel mogelijkheden geven. En, u hoeft niet bang te zijn, uw kind zal zich echt niet zomaar ernstig bezeren met vallen.

In Nederland is de visie van Pikler door de Emmi Pikler stichting verder uitgewerkt en wordt op veel plekken toegepast in de kinderopvang.

Zie voor meer informatie:

www.pikler.nl: Bij de producten staan verschillende boeken en dvd's vermeld

www.youtube.com:- Pflege I-2: LoCZY - Wo kleine Menschen groß werden - Luier verschonen.wmv - Prüntyella a Pikler Intézetben

Caroline Visser